Didactiek
Als leraar pas je je lesmethoden aan wanneer een of meer leerlingen op afstand deelnemen. Bij online lesgeven blijven dezelfde didactische principes bestaan, maar zijn er extra aandachtspunten rond e-didactiek. Op deze pagina vind je handvatten voor effectief afstandsonderwijs.
Hoe geef je didactische principes vorm als je leerlingen niet op locatie in de klas zitten? Die uitdaging ga je als leraar aan bij afstandsonderwijs. De oplossing is om slim te schakelen tussen verschillende werkvormen. Houd daarbij rekening met:
- Een gezonde mix van luisteren en doen.
- Afwisseling tussen online en offline activiteiten.
- Realistische verwachtingen en heldere prioriteiten.
Let op: niet elk leerdoel leent zich even goed voor een online aanpak. Gino Camp van de Open Universiteit benadrukt dat sommige doelen beter offline behaald worden. Een interactieve online les is dus niet altijd de beste keuze.
E-didactiek: de basis voor effectief online lesgeven
Les op afstand organiseerde de webinar e-didactiek. Download de hand-out van de presentatie van bijzonder hoogleraar Nadira Saab hieronder.
Wil je meer weten over het centrale model in dit webinar: Community of Inquiry? Bekijk dan het onderstaande college van Barend Last.
Aanvullende tips bij de didactische uitgangspunten
Bij lesgeven op afstand gelden dezelfde algemene didactische uitgangspunten als in de klas. Houd daarbij rekening met de extra aandachtspunten hieronder.
1. Doel formuleren
Start de les met een duidelijk doel. Communiceer dit met leerlingen en eventueel ouders. Geef aan welke leerstof aan bod komt, hoe dit aansluit op eerdere lessen en waarom dit belangrijk is. Het volledige onderwijsprogramma verzorgen op afstand is soms lastig. Prioriteer daarom de essentiële doelen.
2. Voorkennis ophalen
Informeer de leerlingen over de benodigde voorkennis en vaardigheden voor de les. En geef aan waar ze ontbrekende kennis kunnen vinden.
3. Instructie geven
Houd instructies kort en krachtig om cognitieve overbelasting te voorkomen. Bekijk de video van Marcel Schmeier hieronder voor meer informatie.
Marcel Schmeier geeft een aantal tips om cognitieve overbelasting te voorkomen. Hij raadt aan om de instructie langzaam te geven, bijvoorbeeld door mee te schrijven op een schoolbord of digibord. Daarnaast kun je de leerlingen delen van de instructie of aantekeningen laten opschrijven. Dit vertraagt en stimuleert het denkproces. Bouw daarbij de leerstof geleidelijk op. Stel tussendoor vragen, laat leerlingen iets lezen en zorg voor afwisseling.
4. Bevorderen van interactie
Doelbewust ontworpen en geïmplementeerde interactie tijdens de les heeft het grootste effect op leerprestaties. Betrek de leerlingen daarom actief door: regelmatig vragen te stellen, leerlingen te laten reageren op elkaar en peertutoring in te zetten buiten de lessen.
Bekijk de video van Menno Kolk hieronder voor voorbeelden om je les interactiever te maken.
Let op: kijk bij het inzetten van de verschillende tools altijd goed naar de privacyvoorwaarden, bijvoorbeeld met behulp van de Reisgids Digitaal Leermateriaal.
5. Tijd voor verwerking
Na de instructie hebben leerlingen verwerkingsopdrachten nodig om de kennis te ordenen:
- Bied een duidelijke structuur aan.
- Geef aan waar en wanneer leerlingen of ouders terecht kunnen met vragen.
- Wissel denken en verwerken af.
- Varieer in verwerkingsmethoden.
Bekijk de video van Pedro de Bruyckere hieronder voor tips over online instructie en verwerking.
Samenwerkingstaken
Kies je voor samenwerkingstaken? Zorg dan voor deze vier effectieve elementen:
- Positieve onderlinge afhankelijkheid tussen leerlingen.
- Individuele verantwoordelijkheid.
- Interacties tussen leerlingen.
- Het geven en ontvangen van uitgebreide uitleg.
Zelfstandig werken
Zelfstandig werken is ook bij afstandsonderwijs effectief. Het vraagt alleen wel meer van het vermogen van de leerlingen om structuur aan te brengen en de juiste leerstrategieën te gebruiken. Ondersteun leerlingen daarom hierbij (‘scaffolding’) op verschillende manieren.
Vereenvoudig bijvoorbeeld de taken: splits ze op in subtaken of pas ze aan zodat er minder complexe handelingen nodig zijn. Gebruik hiervoor bekende hulpmiddelen zoals tekstschema’s of breukenkaarten. Bied daarnaast leerstrategieën aan door de leerlingen bijvoorbeeld de leerstof aan elkaar of een huisgenoot uit te laten leggen. Of laat leerlingen een mindmap maken om concepten te ordenen. Benut daarbij vooral de ondersteuning in online programma’s, zoals instructievideo’s, hints bij opdrachten of gerichte controlevragen.
6. Differentiëren en verlengde instructie
Ook op afstand kun je verlengde instructie geven. Lees meer over de mogelijkheden bij asynchroon en synchroon lesgeven.
Meer weten? Bekijk het NRO-rapport Differentiatie in de klas: wat werkt?
7. Evaluatie en feedback
Controleer eerst of elke leerling de instructie heeft begrepen. Geef daarna terugkoppeling op het gemaakte werk.
- Maak duidelijk hoe het nakijken gebeurt: door de leerling zelf, de leraar of een systeem. Bepaal ook of leerlingen zelf vragen moeten stellen of dat jij langs gaat voor extra uitleg.
- Zorg dat leerlingen regelmatig succeservaringen opdoen en persoonlijke feedback krijgen. Uit onderzoek van de Kennisrotonde blijkt dat beloningen en feedback bij online leren het best persoonlijk en inhoudelijk zijn, meer gericht op inzet en taak dan op prestatie.
- Geef bij voorkeur directieve (korte uitleg van aanpak) of epistemische feedback (hoe ben je hierop gekomen?) in plaats van alleen correctieve feedback.
Bekijk de tutorial van Dominique Sluijsmans hieronder voor meer tips over evalueren.
Formatief evalueren
Bij formatief evalueren gaat het om doelgericht in plaats van toetsgericht onderwijs. Leraar en leerlingen geven samen het leren vorm in een cyclisch proces, gericht op verdere ontwikkeling.
Meer weten?
- Lees verder over formatief evalueren bij SLO.
- Bekijk de padlet van het leernetwerk formatief evalueren van SLO voor concrete tips over formatief evalueren op afstand.
Oefentoets
Na een periode van werken aan een leerdoel, kun je leerlingen een oefentoets geven. Dit bevordert het leren en laat jou en de leerlingen zien of ze de stof begrijpen. Overweeg ook het gebruik van openboektoetsen met complexe vragen om te testen of leerlingen de lesstof kunnen toepassen.
Meer weten?
- Lees Tips voor effectieve didactiek als je onderwijs op afstand moet geven op kirschnered.nl.
- Bekijk Wijze lessen in moeilijke tijden op YouTube van Paul Kirschner.
- Lees Geleerde lessen uit onderzoek over afstandsonderwijs: weten wat werkt bij Kennisnet.
- Bekijk Video’s die je op weg helpen bij het geven van onderwijs op afstand van de PO-Raad.
- Bekijk Tutorials van het Lerarencollectief.